Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 2011

Ο κρυμμένος ναός της Αφροδίτης στη Θεσσαλονίκη +Βίντεο


Τα κατάλοιπα του αρχαίου ναού βρίσκονται κρυμμένα πίσω από μεταλλική κατασκευή. Τα θεμέλιά του, χαμένα κάπου μεταξύ της πυκνής βλάστησης και της άναρχης σύγχρονης δόμησης πιυ χαρακτηρίζει τη σύγχρονη πόλη είναι απροσπέλαστα και άγνωστα στον ανυποψίαστο περαστικό. Κι όμως. Ο ναός για τον οποίον γίνεται λόγος είναι πολύ αρχαιότερος από τον Παρθενώνα και έχει τη δική του μακραίωνη ιστορία αδιάσπαστη από την πολεοδομική εξέλιξη του χώρου όπου χτίστηκε.

Πρόκειται για τον υστερο-αρχαϊκό ναό της Αφροδίτης, στην πλατεία Αντιγονιδών στη Θεσσαλονίκη:
 Ένα σημαντικό παράδειγμα ιωνικού ναού του 6ου αι. π.Χ. που μετακινήθηκε στη σημερινή του τοποθεσία στα ρωμαϊκά χρόνια, για να αποτελέσει τμήμα ενός προαστίου γεμάτου ιερά και δημόσια κτίρια. Μετά από ανασκαφές στο χώρο το 1936 ο ναός κέντρισε για λίγο το σύγχρονο ενδιαφέρον για να πέσει όμως και πάλι στην αφάνεια κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έπρεπε να φτάσουμε στο τέλος της χιλιετίας - το 2000 - για να ξαναρχίσουν οι έρευνες, από τον αρχαιολόγο της ΣΤ΄ΕΠΚΑ Α. Τάσσιο. Τότε ήταν που αποκαλύφθηκαν, μετά και την κατεδάφιση σύγχρονου κτιρίου που τα κάλυπτε, τα κατάλοιπα του ναού: ελληνορωμαϊκά αγάλματα αλλά και σημαντικά αρχαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη. Ορισμένα από αυτά είναι που εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, εντυπωσιάζοντας αλλά παράλληλα αδυνατώντας να αποτυπώσουν το μεγαλείο του κτίσματος. Χαρακτηριστικό είναι ότι, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, «Το ύψος των κιόνων φτάνει τα επτά μέτρα και, ρεαλιστικά, (οι κίονες) δεν μπορούν να εκτεθούν σε καμία αίθουσα του μουσείου έτσι ώστε να προβληθεί το ακριβές μέγεθός τους».

Αδιαμφισβήτητα λοιπόν, ο ναός της Αφροδίτης στη Θεσσαλονίκη δεν είναι μόνο τεκμήριο αρχαίου ελληνικού κλέους όπως πιθανότατα πολλοί τον βλέπουν αλλά δείγμα πολιτιστικής κληρονομιάς παγκόσμιου ενδιαφέροντος.

Δεν έχουν όμως όλοι οι αρμόδιοι για τον χώρο την ίδια άποψη. Και αυτό γιατί η θέση του ναού δεν αποτελεί κτήμα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αλλά ανήκει σε ιδιώτη. Αν λοιπόν ο χώρος δεν απαλλοτριωθεί από το ΥΠΠΟΤ, θα πρέπει να καταχωθεί για προστατευθεί και παράλληλα να επιτραπεί η δόμηση όσων ενδεχομένως επιθυμεί ο ιδιοκτήτης. Φυσικά, η εφαρμογή της «Σολομώντειας» αυτής πρακτικής - ιδιαίτερα διαδεδομένης στη χώρα μας - θα καταστεί αποτρεπτική την οποιαδήποτε μελλοντική έρευνα αλλά και τη γνωριμία με τον χώρο ενώ θα καταδικάσει το μνημείο στη «λησμονιά».

Από το πέρας των ανασκαφών και μέχρι σήμερα, δεν σπανίζουν οι συζητήσεις και οι προτάσεις για το μέλλον της θέσης: ήδη επί γεν. γραμματείας Χρ. Ζαχόπουλου προωθούνταν στο τότε ΥΠΠΟ η απαλλοτρίωση του χώρου, ενώ και μετά είχαν διατυπωθεί προτάσεις αναστήλωσης του μνημείου και αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης του περιβάλλοντός του. Σήμερα, αν και το θέμα έχει «παγώσει», έρχεται ξανά στην επικαιρότητα από διεθνή μέσα. Και είναι ευχής έργον να λυθεί σύντομα προς όφελος του πολιτισμού.

Πηγή: Popular Archaeology, 21/11/2011 ~ arxaiologia.gr

http://popular-archaeology.com/issue/september-2011/article/temple-of-aphrodite-to-be-buried-by-urban-progress



Υπάρχει και σχετική ιστοσελίδα αφιερωμένη στο ναό: http://templeofvenus.gr/






Το Ταξίδι της Αφροδίτης Από την Αινεία στην Πλατεία Αντιγονιδών

Κι όμως , ο ανεκτίμητος θησαυρός μέρος του οποίου βρίσκεται παραχωμένο σε οικόπεδο κοντα στην πλατεία έχει μοναδική αξία για ολόκληρη την περιοχή.

Ο υστεροαρχαϊκός ναός της Αφροδίτης ήταν γνωστός από τα διάσπαρτα στην πόλη της Θεσσαλονίκης ιωνικά αρχιτεκτονικά μέλη του, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονταν από την εκσκαφή των θεμελίων που έγινε το 1936 για την ανέγερση διώροφης οικοδομής στο οικόπεδο που βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Κρυστάλλη και Διοικητηρίου.

Στην ίδια περιοχή, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, στα θεμέλια οικοδομής που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τα ερείπια του ναού, έχουν βρεθεί μέλη αγαλμάτων, τα οποία παραχώθηκαν βιαστικά, στη διάρκεια της οικοδομικής ανέγερσης τις δεκαετίες 1960 και 1970.

Η περιοχή που τώρα πια ονομάζεται Διοικητήριο ήταν γνωστή στους ρωμαϊκούς χρόνους της πόλης ως περιοχή των ιερών, αφού εκεί ήταν συγκεντρωμένοι οι περισσότεροι ναοί αφιερωμένοι σε θεούς αλλά και σε αυτοκράτορες.

Όπως εξηγεί ο καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου αρχαιολόγος Γιώργος Καραδέδος, “φαίνεται ότι ο συγκεκριμένος ναός ανήκει στο είδος των περιπλανώμενων ναών. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και άλλοι ναοί της ίδιας περιόδου. Πρόκειται για ναούς που δημιουργήθηκαν σε μια περιοχή και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε κάποια άλλη. Όπως προέκυψε από την αρχική μελέτη, ο ναός της Αφροδίτης διαλύθηκε και ξαναστήθηκε στην ίδια θέση στα πρώιμα αυτοκρατορικά χρόνια της πόλης. Μάλιστα η ύπαρξη δύο ακατάστατων πελώριων γραμμάτων Δ και ΙΘ σε φανερά σημεία δύο κιονόκρανων του ναού οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι το ξαναστήσιμο του ναού επαναλήφθηκε για δεύτερη φορά”.

Από αυτό καταλαβαίνει κάποιος ότι στο ναό της Αφροδίτης προστέθηκαν πολλά στοιχεία της ρωμαϊκής περιόδου. Άλλωστε τα αγάλματα της θεάς Ρώμης και του Διός Αιγίοχου, που έχουν βρεθεί στο ναό και βρίσκονται σήμερα σε ειδική αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως ναός αυτοκρατορικής λατρείας.

Πώς όμως ο ναός της Αφροδίτης λειτούργησε ως κέντρο λατρείας των αυτοκρατορικών χρόνων και τι σχέση έχει ο Αινείας που πολέμησε στην Τροία με αυτό;

Το ναό της Αφροδίτης φαίνεται ότι δημιούργησε ο Αινείας, ο οποίος θεωρούνταν γιος της. Αρχικά ο ναός είχε στηθεί στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται λίγο έξω από τη Νέα Μηχανιώνα. Εκεί λέγεται ότι είχε στήσει το βασίλειό του ο Αινείας, ο οποίος όπως ήταν φυσικό αφιέρωσε ένα ναό στη μητέρα του, για να την τιμήσει.

Ο Αινείας, όμως, είναι ο δημιουργός της γενιάς των Ιούλων, πρόγονος δηλαδή του Ιούλιου Καίσαρα. Πιθανόν λοιπόν οι Θεσσαλονικείς που είχαν συμμαχήσει με τον Αντώνιο, ο οποίος όμως ηττήθηκε από τον Οκταβιανό στο Άκτιο, να προσπάθησαν να εξευμενίσουν τον αυτοκράτορα, μεταφέροντας το ναό, ο οποίος χτίστηκε από τον γενάρχη των Ιούλων.


Η Παρέμβαση του ΚΑΣ για την Απαλλοτρίωση του Οικοπέδου

Το 2000, με την ευκαιρία της κατεδάφισης της διώροφης οικοδομής στο συγκεκριμένο οικόπεδο, που βρίσκεται στην πλατεία Αντιγονιδών, πραγματοποιήθηκε ανασκαφή από την αρχαιολόγο Α. Τασιά, η οποία ξανάφερε στο φως την κρυμμένη πλούσια ιστορία της πόλης. Αποκαλύφθηκε τότε το ανατολικό τμήμα της κρηπίδας του ναού, αγάλματα των ρωμαϊκών χρόνων και πλήθος θραυσμάτων αρχιτεκτονικών μελών, πολλά από τα οποία συνανήκουν με τα ήδη γνωστά, τα οποία φυλάσσονταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

“Ο υπόλοιπος ναός συνεχίζει δυτικά κάτω από το οδόστρωμα της οδού Διοικητηρίου και της πλατείας Αντιγονιδών, όπου σήμερα παρκάρουν παράνομα αυτοκίνητα, περιοχή η οποία δεν διαταράχθηκε ποτέ από ανοικοδόμηση, γεγονός που δημιουργεί τη βεβαιότητα ότι το νέο ανασκαφικό υλικό που θα προκύψει θα είναι πλουσιότερο από αυτό που ήδη έχει αποκαλυφθεί”.

Μέρος του οικοπέδου στο οποίο εντοπίζονται τα ερείπια του ναού έχει ανασκαφεί, όμως, όπως εξηγεί ο κ Καραδέδος, “θα πρέπει ακόμη να ανασκαφεί σημαντικό τμήμα της οδού Διοικητηρίου και του υπόλοιπου οικοπέδου. Έτσι αρχικά αποφασίστηκε να μεταφερθούν τα πρώτα ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα. Η λύση αυτή βέβαια κρίθηκε προσωρινή, αφού η καλύτερη λύση για την ανάδειξη του ναού είναι να τοποθετηθεί στο φυσικό του χώρο”. Η αρχική απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, λίγο μετά την ανασκαφή του μνημείου, ήταν να απαλλοτριωθεί το οικόπεδο στο οποίο βρίσκεται και να προχωρήσει η ανάδειξή του. Αργότερα η απόφαση αυτή αναθεωρήθηκε και αποφασίστηκε να διατηρηθούν κάποια ευρήματα στο υπόγειο τής υπό ανέγερση πολυκατοικίας. Ο σχετικός φάκελος με τη μελέτη για την ανέγερση της πολυκατοικίας υποβλήθηκε πάλι στο ΚΑΣ με τη θετική εισήγηση της αρμόδιας εφορείας. Ωστόσο και η νέα γνωμοδότηση τάχθηκε υπέρ της απαλλοτρίωσης και της προσπάθειας εφαρμογής της ανωτέρω προτεινόμενης ανάδειξης των αρχαιολογικών λειψάνων. Αποφασιστικός ήταν ο ρόλος του θεσσαλονικιού τότε γενικού γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού Χρ. Ζαχόπουλου, ο οποίος συντέλεσε στο να πάρει το ΚΑΣ νέα απόφαση για “την απαλλοτρίωση του οικοπέδου με σκοπό τη συνέχιση της ανασκαφής του μνημείου και την ανάδειξή του”.

Τελικά πέρυσι δόθηκε η οριστική έγκριση για την απαλλοτρίωση του οικοπέδου . Ωστόσο ο οικοπεδούχος δεν έχει ακόμη αποζημιωθεί.


Τα Σχέδια για την Αξιοποίηση της Πλατείας Αντιγονιδών

“Η αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική αξία του είναι μεγάλη και μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη ειδικά εάν σκεφτεί κάποιος ότι τα μέχρι τώρα ευρήματα αποτελούν μόνο το ένα τρίτο των ευρημάτων που μπορεί να προκύψουν από την ανασκαφή”, δηλώνει ο αρχαιολόγος Γιώργος Καραδέδος. Ο υπόλοιπος ναός συνεχίζει δυτικά κάτω από το οδόστρωμα της οδού Διοικητηρίου και της πλατείας Αντιγονιδών, όπου σήμερα παρκάρουν παράνομα αυτοκίνητα, περιοχή η οποία δεν διαταράχθηκε ποτέ από ανοικοδόμηση, γεγονός που δημιουργεί τη βεβαιότητα ότι το νέο ανασκαφικό υλικό που θα προκύψει θα είναι πλουσιότερο από αυτό που ήδη έχει αποκαλυφθεί.

Πριν φθάσουμε στο …δύσκολο σημείο της συνέχισης της ανασκαφής εκείνο που άμεσα μπορεί να γίνει είναι να περιφραχθεί με κολωνάκια το οικόπεδο και να αναρτηθεί ένα μεγάλο πανώ που θα φιλοτεχνήσει ο κ Καραδέδος όπου θα εμφανίζεται ο Ναός της Αφροδίτης στην πρώτη του μορφή. Αυτή και μόνο η κίνηση είναι πολύ σημαντική για την περιοχή καθώς θα την αναδείξει συνολικά ενώ θα μπορούσε ακόμη και το λεωφορείο του ΟΑΣΘ , η πολιτιστική γραμμή να κάνει μια στάση για να βλέπουν οι επισκέπτες τη θέση όπου ήταν στημένος ο ναός στην ευρύτερη περιοχή των Ιερών.

Σύμφωνα με την υπάρχουσα σχεδιαστική πρόταση, η πλατεία Αντιγονιδών μπορεί να διαμορφωθεί σε αερογέφυρα, για να δοθεί η δυνατότητα να παραμείνει ο ναός ορατός στο σύνολό του και να αναστηλωθεί. Ο ναός έχει έξι κίονες, ύψους 7 μέτρων ο καθένας. Το έργο όπως προβλέπει η σχεδιαστική πρόταση θα είναι τοποθετημένο τέσσερα μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια του δρόμου. Στο υπό απαλλοτρίωση οικόπεδο μπορούν να τοποθετηθούν γιγαντοαφίσες με πληροφόρηση για το μνημείο, η ολοκλήρωση της μορφής του οποίου, εκτός από την αναστήλωση, μπορεί να επιτυγχάνεται με ολογράμματα. “Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό μνημείο για την πόλη της Θεσσαλονίκης, αλλά και για ολόκληρο το βορειοελλαδικό χώρο”, λέει ο Γιώργος Καραδέδος την ώρα που μας δείχνει το οικόπεδο, στο κέντρο της πόλης, το οποίο έχει καταντήσει σκουπιδότοπος. “Η αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική αξία του ναού είναι μεγάλη και μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη, ειδικά εάν σκεφτεί κάποιος ότι τα μέχρι τώρα ευρήματα αποτελούν μόνο το ένα τρίτο των ευρημάτων που μπορεί να προκύψουν από την ανασκαφή”, συμπληρώνει.

Η κίνηση στην πλατεία Αντιγονιδών είναι πυκνή, όπως κάθε μέρα. Οι καταστηματάρχες της περιοχής κοιτούν με περιέργεια τον φωτογράφο. Ίσως όταν ολοκληρωθεί η ανάδειξη του έργου, να δημιουργηθεί ένας νέος πόλος έλξης για έλληνες και ξένους επισκέπτες στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.












Η θέση του ναού στην πλατεία Αντιγονιδών και σύγχρονη αναπαράσταση




Ο ναός πριν αφεθεί στο έλεος της φύσης και της βρωμιάς των πολιτών



Ευρήματα του ναού που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης








Ντροπιαστική εικόνα εγκατάληψης από την Πολιτεία & α-παιδείας από τους πολίτες

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου